Ponad milion kobiet w Polsce pracuje na własny rachunek – tym samym Polki należą do najbardziej przedsiębiorczych kobiet w Europie. Przyczyny założenia własnej działalności są jednak różne. Oprócz potrzeby realizacji własnych planów biznesowych, należą też do nich brak poczucia bezpieczeństwa zatrudnienia oraz obawa przed trudnościami w godzeniu ról rodzinnych i zawodowych w przypadku pracy w oparciu o umowy o pracę.
Założę firmę, bo… Założę firmę, mimo że…
Polskie przedsiębiorczynie są aktywne, otwarte i niezależne. Z badań przeprowadzonych w 2010 roku przez firmę UPC wynika, że kobiety w mniejszym stopniu niż mężczyźni obawiają się czynności administracyjnych i formalności związanych z otwarciem i prowadzeniem firmy (14% wobec 19% mężczyzn). Największym deklarowanym plusem prowadzenia własnej działalności jest zyskanie dużej niezależności (77% badanych kobiet wskazało niezależność jako główną motywację do prowadzenia działalności). Istotnym czynnikiem jest też możliwość osiągania wyższych dochodów oraz wykorzystania posiadanych kompetencji i pasji.
Wysoko w hierarchii zalet znalazły się także elastyczne godziny pracy (55% kobiet), pozwalające godzić życie rodzinne z obowiązkami zawodowymi. Wprawdzie uelastycznienie godzin pracy jest także możliwe w przypadku zatrudnienia u zewnętrznego pracodawcy, jednak z badań przeprowadzonych w projekcie „Godzenie ról rodzinnych i zawodowych kobiet i mężczyzn” wynika, że pracownicy zatrudnieni w oparciu o niestandardowe rozwiązania krytyczniej oceniają stosunek pracodawcy do matek z dziećmi oraz jego zainteresowanie sytuacją rodzinną pracobiorcy w przypadku kłopotów z wywiązywaniem się z obowiązków. Dodatkowo nisko oceniają oferowane świadczenia socjalne i częściej obawiają się, że gdy nie będą w stanie sprostać wymaganiom zatrudniającego, ten nie zawaha się ich zwolnić. W przypadku tak niskiego poziomu zaufania wobec pracodawcy decyzja o samozatrudnieniu wydaje się kobietom bardziej korzystna.
Ze wspomnianych wcześniej badań UPC wynika, że 89% kobiet jest zadowolonych z faktu prowadzenia działalności na własna rękę (dla porównania wśród mężczyzn to 75%). Wyraźnie niezadowolonych z pracy na własny rachunek jest jedynie 12% kobiet (i 25% mężczyzn). Sporą barierą wydają się koszty związane z prowadzeniem własnej działalności (na trudności tego typu zwraca uwagę 45% badanych kobiet i mężczyzn).
Kobieta w oczach pracodawcy
Wyniki badań przeprowadzonych przez Centrum Rozwoju Zasobów Ludzkich w ramach projektu „Godzenie ról rodzinnych i zawodowych kobiet i mężczyzn” pokazują, że problemy, z jakimi borykają się Polki na rynku pracy nie ograniczają się do dyskryminacji w zakresie zatrudnienia czy wysokości wynagrodzenia, lecz sięgają znacznie głębiej. W efekcie stereotypowego postrzegania płci następuje zjawisko segregacji zawodowej kobiet, zarówno horyzontalnej, przejawiającej się głównie w feminizacji pewnych zawodów oraz ograniczeniu puli dostępnych dziedzin zatrudnienia, jak i wertykalnej (niższa w stosunku do mężczyzn proporcja kobiet na stanowiskach kierowniczych, trudności w awansie). Porównanie proporcji zatrudnienia płci w poszczególnych zawodach, stopnia wykształcenia i kwalifikacji wobec zajmowanego stanowiska oraz poziomów wynagrodzeń wciąż niekorzystnie wypada dla kobiet.
Dysproporcje widać także w formach zatrudnienia: kobiety częściej niż mężczyźni zatrudniane są w niepełnym wymiarze godzin (13% kobiet w porównaniu do 9% mężczyzn), z czym może się łączyć brak dostępu do części świadczeń finansowanych przez pracodawcę oraz niższe wynagrodzenie.
Dane o strukturze zatrudnienia stają się bardziej zaskakujące w konfrontacji z danymi dotyczącymi wykształcenia i wynagrodzenia kobiet i mężczyzn. Analiza struktury wykształcenia według płci wskazuje, że kobiety są lepiej wykształconą grupą. Kobiety częściej niż mężczyźni osiągają wykształcenie wyższe, policealne lub średnie (zwłaszcza średnie ogólnokształcące). Poziom wykształcenia wśród pracujących kobiet w stosunku do pracujących mężczyzn jest jeszcze wyższy, niż wśród ogółu ludności. Z danych Głównego Urzędu Statystycznego za 2010 rok wynika, że niemal 40% pracujących kobiet ma wykształcenie wyższe, zaś kolejne 40% wykształcenie średnie (w przypadku mężczyzn proporcje te wynoszą kolejno 23% i 33%).
Samozatrudnienie – szansa na pracę
Zjawisko przedsiębiorczości kobiet to m.in. skutek uboczny ich sytuacji na rynku pracy – sposób ucieczki przed bezrobociem, zagrożeniem bezrobociem oraz dyskryminacyjnymi praktykami w zatrudnieniu.
Zdaniem ekspertów kobiety decydują się na zakładanie firm (często jednoosobowej działalności gospodarczej) właśnie ze względu na nierówne szanse na rynku pracy. Dla niektórych kobiet własna firma to szansa na skuteczną realizację planów zawodowych (szansa na stanowisko zarządcze w innej, zwłaszcza dużej firmie jest zwykle niewielka). Dla części kobiet to przede wszystkim po prostu szansa na pracę, ucieczka przed bezrobociem.
