Odporność, czyli zdolność do rozpoznawania i zwalczania szkodliwych czynników, takich jak wirusy czy bakterie, chroni organizm przed infekcjami, a jej skuteczność jest uzależniona od działania układu immunologicznego. Ponieważ odporność dzieci jest słabsza niż osób dorosłych, są one szczególnie narażone na różnego rodzaju infekcje. Jest to spowodowane tym, że w chwili narodzin układ odpornościowy nie jest jeszcze w pełni rozwinięty, a pełną zdolność działania otrzymuje dopiero ok. 12. roku życia. U dzieci w wieku wczesnoszkolnym układ immunologiczny jest niedojrzały, czyniąc je bardziej podatnymi na choroby.

Dziecko jest szczególnie narażone na zachorowania na początku roku szkolnego. Wiąże się to z nagłym pojawieniem się kilku czynników, które negatywnie oddziałują na układ odpornościowy, takich jak: niedosypianie, stres, zmniejszona aktywność fizyczna,  nieregularne posiłki oraz zwiększenie liczby bakterii i wirusów w powietrzu. Jednak początek nauki nie musi oznaczać otwarcia „sezonu na choroby”. Wystarczy poznać i stosować proste metody wspomagające naturalną odporność organizmu naszych pociech w tak ważnym okresie, jakim jest nowy rok szkolny.

Mniej stresu

Przede wszystkim unikajmy stwierdzeń typu: „wakacje się skończyły, teraz już tylko nauka”. Nie wywierajmy dodatkowej presji na naszego małego ucznia. Stres ma bardzo negatywny wpływ na odporność. Dlatego dbajmy, by zapewnić dziecku jak największe wsparcie; musi ono wiedzieć, że zawsze znajdzie u nas pomoc i pocieszenie. Dom powinien być miejscem, w którym nasza latorośl czuje się bezpieczna i w którym będzie mogła zebrać siły na kolejne szkolne wyzwania. Dzięki temu adaptacja do nowej, szkolnej rzeczywistości będzie łatwiejsza i nie wpłynie negatywnie na zdrowie dziecka.

Odpowiednia dawka snu

Układ immunologiczny, nerwowy i hormonalny tworzą integralną całość, a sygnały neuronalno-hormonalne kształtują odporność. Moment, w którym wszystkie trzy układy harmonijnie współgrają, ma miejsce w trakcie snu. By organizm był zregenerowany oraz by jego odporność została wzmocniona, sen musi trwać co najmniej osiem godzin, bez względu na porę roku. Dziecko musi mieć odpowiednią dawkę snu zarówno w trakcie roku szkolnego, jak i podczas wakacji. W okresie letnim pora snu dzieci często ulega zmianie; później kładą się spać i później wstają. Dlatego, by uniknąć kłopotów ze snem po powrocie do szkoły, jeszcze w trakcie przerwy wakacyjnej zacznijmy przestawiać nasze pociechy na tryb „szkolny”. Pozwoli to uniknąć kłopotów wynikających z zaburzenia rytmu odpoczynku dziecka po rozpoczęciu roku szkolnego. Poza długością liczy się również jakość snu, która zależy od warunków, w których śpi dziecko. By jego sen był mocny i zdrowy, powinno ono spać w wywietrzonym pokoju lub, o ile nie jest zbyt zimno, przy otwartym lub lekko uchylonym oknie.

Aktywność fizyczna

Koniec wakacji nie powinien oznaczać przejścia na „siedzący” tryb życia. Aktywność fizyczna skutecznie chroni przed infekcjami. Jednak by ta forma obrony była skuteczna, organizm musi otrzymywać regularną dawkę ruchu przez cały rok. Nie można uodpornić dziecka „na zapas” w trakcie letniego wypoczynku. Powrót do szkoły to czas, w którym dziecko szczególnie potrzebuje aktywności fizycznej. Wielogodzinne lekcje powodują, że mały uczeń większość dnia spędza w pozycji siedzącej, a po powrocie do domu najchętniej relaksuje się przed telewizorem lub komputerem. Dlatego to rodzice muszą zadbać o aktywny wypoczynek swoich pociech i wyrobić u nich odruch codziennej aktywności fizycznej. Ważne jest, by dzieci zażywały ruchu na świeżym powietrzu, co dotlenia organizm i wzmacnia odporność. Pamiętajmy że zajęcia fizyczne, zarówno szkolne, jak i pozalekcyjne, najczęściej związane są z przebywaniem w hali sportowej, na sali gimnastycznej lub krytym basenie. Po ćwiczeniach w zamkniętym pomieszczeniu dzieci dodatkowo narażone są na nagłe zmiany temperatury, co negatywnie wpływa na układ immunologiczny. Z kolei aktywność na świeżym powietrzu wzmacnia organizm, który staje się odporny na zmiany atmosferyczne. Dlatego zadbajmy, by dziecko spędzało choć część czasu wolnego na dworze. Dobrym początkiem są wspólne spacery, urozmaicone innymi formami aktywności, takimi jak gry plenerowe i zabawy. Szybki marsz zakończony zawodami dobiegnięcia do określonego celu jest optymalną formą pobudzania organizmu. Niezastąpiona jest także jazda na rowerze lub wrotkach.

Odpowiednia temperatura i dotlenienie pomieszczeń

Dziecko, które jest przyzwyczajone do niższych temperatur, ma silny układ immunologiczny. Dlatego warto wzmacniać jego odporność poprzez dbanie o to, by przebywało w pomieszczeniach o odpowiedniej temperaturze, która nie powinna przekraczać 22°C. Równie ważne jest zapewnienie stałego dostępu świeżego powietrza w pokojach: ich wietrzenie musi stać się codziennym zwyczajem.

Zbilansowana dieta

Niezmiernie ważnym elementem, który wspomaga naturalną odporność dziecka, jest odpowiednia dieta. Żywność ma bezpośredni oraz pośredni wpływ na układ immunologiczny, ponieważ moduluje skład bakterii jelitowych zasiedlających przewód pokarmowy. Wakacyjna dieta dzieci obfituje w bogate w witaminy świeże owoce i warzywa. W trakcie wakacji dzieci jedzą też więcej ryb, będących głównym źródłem wielonienasyconych kwasów tłuszczowych, głównie kwasów omega-3, które także wywierają korzystny wpływ na układ odpornościowy. Po powrocie z wakacji dieta naszej pociechy często ulega zmianie: posiłki stają się mniej regularne i uboższe w składniki odżywcze. Tymczasem to, w jaki sposób dziecko się odżywia, ma ogromny wpływ na jego odporność. Dlatego musimy zadbać, by dieta dziecka w trakcie roku szkolnego była tak samo urozmaicona, jak w czasie wakacji.
Przede wszystkim dbajmy, by nasze pociechy jadły w domu śniadanie; jest to najważniejszy posiłek, który zapewnia energię do działania na cały dzień. Pakując drugie śniadanie do plecaka pilnujmy, by zawierało ono tylko zdrowe przekąski, czyli głównie owoce i warzywa. Ograniczajmy batoniki i chipsy, które są ubogie w wartościowe składniki odżywcze. Warto również zadbać, by w codziennej diecie dziecka znalazły się produkty zawierające probiotyki. Ich regularne spożywanie pomaga wzmacniać naturalną odporność organizmu.
Powrót do szkoły stanowi wielkie wyzwanie dla organizmu naszego dziecka. Dlatego musimy zadbać o jego odpowiednią ochronę. Pamiętajmy, że najprostszą metodą na wzmocnienie układu odpornościowego jest tzw. higieniczny tryb życia, czyli ograniczanie stresu, sen, odpowiednia dawka aktywności fizycznej oraz dobrze zbilansowana dieta, bogata w wartościowe składniki odżywcze, witaminy oraz produkty probiotyczne, korzystnie wpływające na odporność.
 

Doc. Bożena Cukrowska, pediatra, immunolog
Instytut „Pomnik – Centrum Zdrowia Dziecka” w Warszawie